Kaukaski tygiel – część druga: Armenia

Tagi

Armenia, Armenia jesienią, chaczkary, Erywań, gospodarka republik Kaukazu Południowego, Kaukaz, kościół ormiański, ludobójstwo Ormian

Kolejna odsłona relacji z podróży po republikach Kaukazu Południowego dotyczyć będzie nieuchronnie Armenii. Pierwsze skojarzenia? Na pewno chaczkary, czyli krzyże z kamienia, których na terytorium Armenii są grube tysiące. Poza tym Ararat, góra, która co prawda leży na terytorium Turcji, ale – będąc doskonale widoczna z Erywania – służy za uniwersalny i wszechobecny symbol Armenii. Poza tym: średniowieczne monastyry, diaspora, koniak, owoce, górzyste tereny, pamięć o czystce etnicznej sprzed stu lat. Kilka miesięcy temu słyszałem w radiu wywiad z red. Karoliną Głowacką i red. Aleksandrą Dziadykiewicz, które wybrały się na wspólną podróż po Armenii i Górskim Karabachu. Byłem zdziwiony, jak wiele dzielimy wspólnych przeżyć i wniosków. Ale po kolei.

Przyjechaliśmy w niedzielę, tłukąc się niemiłosiernie marszrutką z Tbilisi do Erywania (nie wiedzieliśmy jeszcze wówczas, że czekają nas dużo bardziej „widowiskowe” kursy), więc od razu stwierdziliśmy, że dobrze będzie tego dnia odwiedzić Eczmiadzyn. Miasto, szumnie zwane ormiańskim Watykanem, znajduje się nieopodal Erywania. W stolicy ormiańskiego kościoła wałęsało się trochę osób, ale trudno mówić o tłoku.

Eczmiadzyn

Eczmiadzyn

Ciekawie wyglądające nagrobki nieopodal:

Eczmiadzyn

Jak wspominałem w poprzedniej notce o Gruzji, kościół ormiański jest najstarszym na świecie (czego oczywiście Gruzini nigdy nie przyznają), bo już w 301 r. ówczesny król Armenii Tirydates przyjął chrzest z rąk Grzegorza Oświeciciela. Niedługo potem, w 406 r. powstał ormiański alfabet, opracowany przez mnicha Mesropa Masztoca oraz przetłumaczono Biblię (na wiele lat przed tym, jak jej tłumaczenia na języki narodowe trafiły na watykański Index librorum prohibitorum).

Napełniwszy się wiedzą o duchowym dziedzictwie Ormian, w poniedziałek przystąpiliśmy do oględzin Erywania. Nie był to szczęśliwy pomysł. Wszystkie muzea były zamknięte, w tym szczególnie Muzeum Genocydu, upamiętniające ludobójstwo Ormian dokonane przez młodoturków w latach 1915-1917, na którym zależało mi najbardziej. Człowiek zawiedziony „wolnym poniedziałkiem” wygląda mniej więcej tak:

Erywań

Erywań jest trudnym miastem do nawigacji. Duże różnice poziomów i zawijaste ulice nie sprzyjają orientacji. Do chodzenia po mieście potrzebna jest znajomość lokalnej topografii albo dobra mapa, która wykaże, skąd dokąd można dojść pieszo, a gdzie potrzebna będzie taksówka. Po mieście można oczywiście poruszać się komunikacją publiczną, np. marszrutkami, ale w dzień roboczy jest w nich bardzo ciasno. W poniedziałek, poza poznawaniem miasta, mieliśmy też do wykonania ważną czynność administracyjną – mianowicie, wyrobienie wiz pozwalających na wjazd do Republiki Górskiego Karabachu. Do ostatniej chwili nie byliśmy pewni, czy chcemy i czy uda nam się tam pojechać. Jak wiecie, udało się. Ale o tym szerzej napiszę w kolejnej części opowieści, która będzie poświęcona całkowicie Karabachowi.

W Erywaniu zamieszkaliśmy w hostelu Envoy. To miejsce godne polecenia i całkiem słusznie uważane przez backpackersów za legendarne. W cenie bardzo „hostelowej” otrzymujemy standard, jakiego nie powstydziłby się niejeden kaukaski hotel. Envoy plasuje się w ścisłej czołówce hosteli, w których przyszło mi przebywać w czasie moich europejskich podróży.

Kilka reminescencji ze stolicy. Myślicie pewnie, że te wielkie schody ze zdjęcia poniżej dokądś prowadzą? Niestety, donikąd.

Erywań

Zdjęcie jednej z erywańskich reklam na pierwszy rzut oka nie przedstawia nic szczególnego, ale gdy się przyjrzy, można zobaczyć, że wiele z tytułów tych książek brzmi znajomo…

Erywań

Całe centrum Erywania wykonane jest z atrakcyjnego czerwonawego tufu. Autorem tej koncepcji był architekt Aleksander Tamanian i trzeba przyznać, że jest to rozwiązanie bardzo efektowne:

Erywań

Od czasów Tamaniana, miasto znacznie się jednak rozrosło, co przy braku równie zdolnego urbanisty musiało sprawić, że im dalej od centrum, tym dzisiejszy Erywań jest coraz mniej pociągający.

Po dosyć intensywnym zwiedzaniu perełek Gruzji, byliśmy szczerze mówiąc znudzeni oglądaniem nieskończonych monastyrów i cerkwi. Niestety, nie było nam dane przerwać. W kolejnych dniach odwiedziliśmy monastyry w Sewanawank i Airawank (nie wydaje mi się, by była to dobra transkrypcja na język polski, ale jest najbardziej popularna), znajdujące się na wybrzeżu „ormiańskiego morza”, czyli Jeziora Sewan.

Najpierw był Sewanawank, klasztor niegdyś o zaostrzonym rygorze, przeznaczony dla mnichów-banitów:

Sewanawank

Sewanawank

Monastyr leży na półwyspie, choć… kiedyś była to wyspa. Kto czytał „Kirgiz schodzi z konia” Kapuścińskiego, ten z pewnością pamięta siłowanie się ormiańskich „hydrologów” z naturą za czasów radzieckich. Zakończyło się to niestety tak, jak musiało się zakończyć – kompletną katastrofą ekologiczną i drastycznym spadkiem lustra wody w jeziorze. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, według różnych źródeł, poziom wody obniżył się o 30-40 metrów.

Potem był zupełnie niepodobny do swojego poprzednika monastyr w Airawank:

Airawank

Airawank

Następnie kierowca zawiózł nas do jednego z najbardziej znanych w Armenii cmentarzy z okresu średniowiecza, znajdującego się w miejscowości Noratus. Są tam zarówno stare chaczkary, jak i bardziej nowożytne groby. Ormiańskie cmentarze są wyjątkowe z kilku względów. Po pierwsze, w zasadzie każdy grób opatrzony jest portretem. I to nie byle jakim:

Noratus

Jak widać, krzyże – w przeciwieństwie do portretów – nie są obowiązkowe. Po drugie, Ormianie na cmentarzach… jedzą. Jest to jeden ze sposobów oddania szacunku zmarłym przodkom. By jadło się łatwiej, przy wielu grobach jest cała infrastruktura:

Noratus

Po trzecie, szybki rzut oka na daty mówi, że ormiańscy mężczyźni umierają dość młodo (co potwierdzają statystyki). Może to z uwagi na tytoń. W 2006 roku Armenia była na 6. miejscu na świecie pod względem odsetka palaczy. Pali oficjalnie 70 proc. mężczyzn, choć my mieliśmy wrażenie, że 100 proc. również nie byłoby złym oszacowaniem.

Po zwiedzaniu cmentarza, kupiliśmy trochę miejscowej wódki owocowej w plastikowych butelkach i zostaliśmy zaproszeni na obiad do rodziny mieszkającej nieopodal. Ormiańska kuchnia nie jest już tak smaczna jak gruzińska, ale jest jadalna. Podobnie, słynne ormiańskie alkohole to również koniak (np. „Dvin” był ulubionym trunkiem Winstona Churchilla) i – w mniejszym stopniu – wino. Po posileniu się (i lekkim podpiciu) ruszyliśmy w dalszą drogę.

Gegard, zespół świątynny wpisany na listę UNESCO:

Gegard

Gegard

W krajach górzystych wody pitnej jest zawsze pod dostatkiem (przerabialiśmy to już w Bośni i Hercegowinie), więc leje się gdzie popadnie:

Gegard

Wieś Garni nieodparcie przywołuje skojarzenia z Grecją, a to za sprawą świątyni boga Mitry, będącej centralnym obiektem dobrze zachowanej średniowiecznej twierdzy. Elementy charakterystyczne dla okresu hellenistycznego są widoczne na pierwszy rzut oka.

Garni

Widoki ze szczytu na wąwóz rzeki Azat są naprawdę imponujące, a ja jestem ciekawy, do kogo należy ta willa, ale raczej nie do Kirka Kerkoriana:

Garni

Mówiąc o Armenii, nie sposób nie wspomnieć, że jest krajem wybitnie i obrzydliwie rusofilskim – w przeciwieństwie do Gruzji. Ma to przełożenie na wszystkie dziedziny życia, w tym i na gospodarkę. Półki w ormiańskich sklepach uginają się pod ciężarem towarów importowanych znad Wołgi. Różnic z Gruzją jest zresztą sporo. Gruzinów trudno spotkać podróżując po świecie, to naród, który najlepiej czuje się u siebie w domu. Zupełnie inaczej ma się sprawa z Ormianami, to naród handlarzy, żyjący w wiecznej diasporze. Ormiańskie pochodzenia mają m.in. Charles Aznavour, Aram Chaczaturian, Cher, Garri Kasparow czy multimiliarder Kirk Kerkorian (i to jeden z niewielu wątków ekonomicznych w tej notce). W Armenii częściej niż w Gruzji zdarzy się, że spotkamy kogoś, kto posługuje się językiem angielskim albo francuskim. Z rosyjskim nie ma oczywiście żadnych problemów.

Sama Armenia jest krajem wielkości porównywalnej do województwa wielkopolskiego. Więcej niż co trzeci Ormianin żyjący w Armenii mieszka w Erywaniu (nie przychodzi mi do głowy państwo, dla którego odsetek ludzi zamieszkałych w stolicy byłby większy). Ale i miasto miało dużo czasu, by „uzbierać” sobie tylu osadników. O prehistorycznych korzeniach Ormian niech świadczy fakt, że w 1968 roku Erywań obchodził… 2750. rocznicę założenia miasta.

Nie wszystko jednak aż tak bardzo różni się od Gruzji. Wygląda na to, że cechą wspólną narodów kaukaskich jest niechęć do wczesnego wstawania z łóżka. Była chyba środa, a więc zwykły dzień roboczy, kiedy przed 7:00 rano wyszliśmy z hostelu z zamiarem złapania jakiegoś transportu na dworzec autobusowy. Centrum stolicy Armenii o tej porze przypominało peryferyjną dzielnicę Warszawy o 3 w nocy. Nie działo się absolutnie nic: na ulicach nie było żywego ducha, po ulicy przejeżdżał jeden samochód na trzy minuty. Nic nie wskazywało na to, że rozpoczął się dzień pracy. Z olbrzymim trudem, po jakichś 20 minutach złapaliśmy zabłąkaną taksówkę. Wspólną cechą Ormian i Gruzinów jest także zwyczaj wieczerzy połączonej z toastami. U Ormian szefa stołu nazywa się tak samo jak u Gruzinów – tamadą.

Jak widać, gospodarka Armenii nie ma przed sobą świetlanych perspektyw. Jeśli chodzi o standardy polityczne, Armenia również jest krajem nadal niestabilnym. Nie minęło nawet 15 lat od najbardziej traumatycznego, niewyjaśnionego do dziś incydentu w ormiańskim parlamencie. W strzelaninie zginął wówczas premier Wazgen Sarkisjan i przewodniczący Zgromadzenia Narodowego Karen Demirczian:

Do tego dochodzą konflikty i zatargi z sąsiadami: z Azerbejdżanem o Górski Karabach, z Turcją o klasyfikację prawną rzezi Ormian, z Gruzją na płaszczyźnie kulturowej oraz stosunków z Rosją.

Na koniec jeszcze kilka luźnych obserwacji o samym Erywaniu, w którym bądź co bądź spędziliśmy najwięcej czasu. Do dzisiaj nie udaje mi się rozgryźć znaczenia niektórych erywańskich znaków drogowych:

Erywań

Miasto jest wbrew pozorom dość snobistyczne, czego dowodem (niejedynym!) chociażby salon Armani Junior:

Erywań

Rynek ormiański szturmują także i polskie firmy, choć rusofilia Ormian jest nie do ogarnięcia i przewaga rosyjskich produktów w sklepach jest miażdżąca:

Erywań

Jak w każdym szanującym się kaukaskim mieście, także i w Erywaniu znajdziemy reprezentacyjną fontannę. Ta funkcjonuje w dodatku przy sztucznym jeziorze:

Erywań

Po pobycie w Erywaniu wróciliśmy jeszcze na jeden dzień do Gruzji, skąd następnego dnia odlecieliśmy do Polski. Ale wcześniej, będąc jeszcze w stolicy Armenii, wyskoczyliśmy na jeden dzień do Górskiego Karabachu. I o tej najdzikszej przygodzie będzie w kolejnej, ostatniej notce z kaukaskiego tryptyku. Do następnego razu!

Co jest najtrudniejsze przy zakładaniu firmy?

Tagi

aktywna sprzedaż, orange, plus gsm, ptk centertel, sprzedaż telefoniczna, telefonia komórkowa, telemarketing, własna firma, zakładanie firmy

Parę dni temu założyłem działalność gospodarczą i w związku z tym kilka subiektywnych refleksji na temat jednego z elementów towarzyszących temu wydarzeniu. Od razu zaznaczam, że notka nie będzie tym, na co się zapowiada.

Wielu potencjalnych przedsiębiorców przeraża ogrom papierkowej roboty, jaką trzeba wykonać, i mierzi konieczność wędrówki przez biurokratyczne piekło. Ruch Palikota zaproponował nawet, by umożliwić obywatelom zakładanie działalności gospodarczej na próbę. Nie wiem, czy firma w wersji light jest rozwiązaniem bolączek polskiej przedsiębiorczości i sposobem na poprawę jej prężności, ale być może są gorsze zjawiska niż urzędnicza niedołężność. Tej hipotezy będę dowodzić.

Przekonałem się bowiem ostatnio, że czasami gorzej niż ze zbiurokratyzowanym front officem państwa polskiego jest się porozumieć z sektorem prywatnym, a konkretnie z operatorami telefonii komórkowej. Cały proces kupowania telefonu „na firmę” zaczął się w moim przypadku 16 czerwca, a zakończył dopiero 5 lipca. Opiszę krok po kroku, jak to było.

Najpierw chciałem skorzystać z szeroko reklamowanej taryfy „Oba ma” w Plusie. Złożyłem odpowiednie zamówienie w sklepie internetowym, przesłałem wszystkie wymagane dokumenty rejestracyjne firmy i czekałem. Po dwóch dniach na moją skrzynkę trafiło około dziesięciu mejli. Zawierały one wszystkie możliwe statusy mojego zlecenia. Ostatni z nich pozwalał na wysnucie wniosku, jakoby moje zamówienie zostało anulowane. Adnotacja głosiła, że to z powodu błędu technicznego. Niezrażony, złożyłem zamówienie ponownie. Byłem zdeterminowany, bo upatrzyłem sobie całkiem fajny numer telefonu, który dobrze prezentowałby się na stronie internetowej firmy. Historia jednak powtórzyła się, zamówienie zostało odrzucone z uwagi na jakiś obiektywny błąd. Tym razem skontaktowałem się z biurem obsługi klienta i poprosiłem o wyjaśnienie. Okazało się, że ów „błąd” wynika z faktu, że moja działalność gospodarcza rusza dopiero 2 lipca i nie mogę skorzystać z oferty dla firm już w okolicach 20 czerwca. Smutne. Zapytałem w takim razie, czy mogę zarezerwować wybrany przez siebie numer do 2 lipca. Konsultant stwierdził, że jest to absolutnie niewykonalne.

Ponieważ naprawdę zależało mi na owym numerze, a taryfy Plusa wydawały mi się najkorzystniejsze, podjąłem jeszcze jedną próbę. Zakupiłem telefon w taryfie dla klienta indywidualnego, z intencją by po formalnym rozpoczęciu działalności gospodarczej, dokonać cesji umowy na firmę. To ci dopiero diabelski zamiar. W tym scenariuszu osiągnąłem już większy sukces. Kurier przyjechał, a ja już poczułem zapach nowiutkiego telefonu wydobywający się z wnętrza kartonowego pudełka. Niestety, nie dane mi było już teraz dostąpić ulgi z zakończonego żmudnego procesu podpisania umowy z operatorem. Po sprawdzeniu moich dokumentów, kurier stwierdził, że nie wyda mi telefonu, bo adres z dowodu osobistego nie zgadza się z adresem zamieszkania, jaki podałem w formularzu zamówienia. Jakże ma się zgadzać, skoro adres zamieszkania (o który proszono mnie w formularzu) nie jest tożsamy z adresem zameldowania (który widnieje na dowodach osobistych)? Nie protestowałem zbyt zaciekle, bo cóż winny kurier.

Po odjeździe kuriera nikt z Plusa nie skontaktował się ze mną przez kilka dni, choćby po to by dokonać korekty danych i kontynuować realizację zamówienia. Sam zatem z własnej inicjatywy skontaktowałem się ponownie z biurem obsługi klienta z pytaniem, czy w mojej sprawie coś się dzieje. Nie otrzymałem wszak również żadnej informacji o definitywnym zamknięciu transakcji. W odpowiedzi, 27 czerwca otrzymałem mejla w brzmieniu: „Z informacji, które uzyskałem w firmie kurierskiej wynika, że kurier próbował doręczyć przesyłkę, natomiast Państwo odmówili jej przyjęcia”. Ręce mi opadły. Nie czekając na dalsze wyrzuty, od razu przyznałem się konsultantowi, że nie tylko odmówiłem przyjęcia przesyłki, ale też pobiłem kuriera, znieważyłem go werbalnie i usiłowałem dokonać kradzieży telefonu połączonej z rozbojem. Później w ciągu dnia nadeszła kolejna wiadomość: „Chciałbym poinformować, że w sprawie braku doręczenia przesyłki wysłałem interwencję do firmy kurierskiej w drodze reklamacji. Proszę oczekiwać na kontakt”. Od tego czasu brak jakiegokolwiek kontaktu.

Tyle o Plusie. Ale to dopiero połowa drogi. Przygnieciony niepowodzeniami, zwróciłem się do Orange, sądząc, że uda mi się tam coś wywalczyć. Próbowałem skorzystać z oferty łączonej Orange (telefon komórkowy + internet mobilny) w sklepie internetowym, ale okazało się to dosyć skomplikowane. Platforma sprzedażowa sugeruje w takich wypadkach rozmowę z konsultantem telefonicznym. Co też uczyniłem. Bardzo miła pani konsultantka zoptymalizowała ofertę pod moje potrzeby i poddała pod rozwagę kilka pomysłów. Miała zadzwonić nazajutrz przed południem – wtedy mieliśmy dokonać finalizacji zamówienia. Zadzwoniła nazajutrz, ale po południu. Jadłem obiad, więc poprosiłem o telefon za 15 minut. Minęła godzina i 15 minut, a odzewu brak, więc zdecydowałem się na samotną szarżę i sam zadzwoniłem do biura obsługi klienta. Było mi trochę  przykro, że pani nie dostanie swojej prowizji, ale dość szybko przyjdzie mi pozbyć się jakichkolwiek wyrzutów sumienia. Tym razem zostałem połączony z panem, któremu przedstawiłem wszystkie moje wymagania. Stwierdził, że pracuje dziś do 14:00, ale powinien się ze wszystkim wyrobić, a w najgorszym razie dokończy realizację mojego zamówienia następnego dnia rano. Poprosił o przesłanie dokumentów firmy na swoją skrzynkę pocztową, co też niezwłocznie uczyniłem. Aż po dziś dzień brak jakiegokolwiek kontaktu…

Byłem bliski stanu jak na obrazku:

Albo kulturalniej:

Ale to oczywiście jeszcze nie finał nieszczęść. Nie mogąc zrealizować swojej potrzeby ani online, ani za pośrednictwem konsultanta telefonicznego (gdzie się podziało to charakterystyczne dla nich parcie na prowizje?), wybrałem się do salonu Orange. Niestety, wybrałem salon w CH Blue City, gdzie korek był co prawda optycznie nieduży, ale i rotacja niezbyt płynna. Mimo godzinnego oczekiwania, kolejka nie posunęła się do przodu i zrezygnowałem z dalszego marnotrawienia czasu w ten sposób. W późniejszych godzinach wybrałem się do położonego vis-à-vis salonu w CH Reduta. Byłem bardzo zdziwiony, bo kolejki w ogóle nie było. Szybko okazało się, co jest tego przyczyną – zepsuł się system transakcyjny i panie w salonie de facto nie pracowały. Ale – okazało się – nic straconego. Tablet jest na magazynie, telefon sprowadzimy na wtorek (był piątek). „Zadzwonimy do pana w poniedziałek z potwierdzeniem” – mówili. Ucieszyłem się, że wreszcie ktoś mnie wysłuchał.

Myślicie pewnie, że to koniec? Że w poniedziałek zadzwoniła do mnie pani z salonu z informacją, że telefon i umowa będą czekać na mnie we wtorek o 10:00? Nic z tych rzeczy. Wręcz przeciwnie. W ciągu tygodnia, to ja dwa razy dzwoniłem do salonu i dwa razy upominałem się o jakąś informację. Okazało się, że muszę czekać, bo telefon jaki sobie zażyczyłem (BlackBerry Bold 9790) jest tak rzadkim okazem w naszym kraju, że sprowadzenie go graniczy z cudem. „Ale staramy się, szukamy, na pewno go zdobędziemy” – tłumaczyli, przekonując, że kierowniczka salonu osobiście trzyma nad tymi poszukiwaniami pieczę.

W czwartek moja cierpliwość była na wyczerpaniu. Postanowiłem zawstydzić salon w CH Reduta i udowodnić, że BlackBerry wcale nie jest jakimś białym krukiem. Skoro do salonu w CH Blue City nie można dostać się normalną drogą ze względu na kolejkę, to może można się chociaż dodzwonić? Zadzwonię i zapytam, czy mają sprzęt, który mnie interesuje. Niestety, przez cały czwartek, mimo kilkudziesięciu prób, nie udało mi się dodzwonić do salonu. Telefon albo był zajęty (rzadziej), albo nikt nie podnosił słuchawki (częściej).

Zrezygnowany, zacząłem przeglądać oferty T-Mobile i Playa, zastanawiając się, gdzie tym razem ulokować swoje uczucia, w myśl zasady, że do trzech razy sztuka. W piątek rano tknęło mnie jednak, żeby jeszcze raz spróbować wykręcić numer do salonu w CH Blue City. Tym razem udało się i już za pierwszym razem ktoś odebrał.

– Czy macie na stanie BlackBerry Bold 9790?

– Tak, oczywiście, jest kilka sztuk.

– A tablet Alcatel One Touch Evo 7?

– Tak, została jeszcze jedna sztuka.

– Czy mogę przyjść na 14:00, bez kolejki?

– Jasne, nie ma problemu.

Przyszedłem, rzeczywiście bez kolejki. Obsłużyła mnie pani Katarzyna, szybko i sprawnie, mimo jakichś tam problemów formalnych. Dzięki niej, złe wrażenie zostało przynajmniej częściowo zatarte.

Kontaktu z salonu w CH Reduta nie ma po dziś dzień. Jak się okazuje, przejście przez ulicę do kolegów z salonu obok, którzy mieli u siebie kilka sztuk tego „niezwykle rzadkiego telefonu”, o jaki prosiłem, było zbyt dużym wysiłkiem dla tej załogi. Trudno mi także zrozumieć – odnosząc się już do dwóch konsultantów telefonicznych, którzy nie potrafili mi sprzedać żadnej oferty – dlaczego pracownicy front office’u nie mają ciągu na prowizje. Orange naprawdę tak słabo płaci, że nie kalkuluje się starać? W moim przypadku nie trzeba było nawet specjalnie się wysilać, by cokolwiek sprzedać… Dziwny nam czas nastał.

A do napisania tej notki zainspirowali mnie częściowo Piotr Miączyński i Leszek Kostrzewski poprzez swój artykuł. Dokładam się więc do bazy wiedzy o polskich sprzedawcach.